Transitieverhaal #10
Theory U: vanuit zorgvuldig contact samen oplossingen zoeken
Ragini Fit
Katja Pasman
Transitiebegeleiders
Ragini Fit en Katja Pasman ken ik door hun deelname aan de leergang Theory U bij het Amsterdam Transition Institute. Ik ben heel benieuwd hoe zij in aanraking met Theory U zijn gekomen en wat zij er nu mee doen. Zelf werk ik met deze methode sinds het verschijnen van mijn boek Organisatieontwikkeling met Theory U in 2011. Ik heb gemerkt dat het èn een hele waardevolle manier van werken is èn dat de taal en ongrijpbaarheid van Theory U mensen soms afschrikt. Ik vind dat een lastig dilemma. Daarom ben ik blij dat ik Ragini en Katja mag interviewen. Ik ben nieuwsgierig of zij het dilemma herkennen en zo ja, hoe zij ermee omgaan. Ik wil er vooral meer over weten, omdat ik geloof dat Theory U van grote waarde kan zijn als bril om naar groepen te kijken die samen voor een complexe uitdaging staan.
Ragini en Katja, hoe zijn jullie in aanraking gekomen met Theory U?
Ragini: “Voor mij was Theory U heel lang niet meer dan een losstaand begrip. Ik ben organisatieontwikkelaar en ik heb gemerkt dat bij organisatieveranderingen altijd onzekerheden komen kijken. Juist omdat dergelijke processen zo ongrijpbaar zijn, had ik de behoefte om er meer over te leren. Het meest bijzondere dat ik de afgelopen jaren heb ontdekt, is dat onzekerheid juist de bedoeling is en dat het laten bestaan van de onzekerheid en daar ruimte voor maken een belangrijke pijler van het werken met Theory U is.
Het fascinerende is dat het maken van ruimte voor onzekerheid niet vanzelf aanwezig is in het repertoire van de gemiddelde leidinggevende. Terwijl juist die onzekerheid wat mij betreft de veranderenergie bevat. Ik besef heel goed dat dit heel abstract is en dat mensen deze taal niet begrijpen. Daar komt bij dat onzekerheid geen is prettig gevoel is en het is dan ook heel begrijpelijk dat mensen dat gevoel liefst helemaal niet willen hebben. Of, als het toch moet, dan graag zo kort mogelijk. Het fijne van Theory U is dat het een kader geeft aan alles wat niet in de traditionele veranderliteratuur aan bod komt. Het geeft woorden aan wat niet zichtbaar is, maar dat er wel degelijk is. Denk daarbij aan persoonlijke motivaties, ambities, overtuigingen, verlangens en ervaringen van deelnemers, die bepalend zijn voor het verloop van een proces.
Het geeft me een vorm van erkenning dat er blijkbaar voor van mijn manier van organisatieontwikkelingen begeleiden een theoretisch kader bestaat. Het helpt me om te gaan staan voor het belang van tussenruimte en leegte, het even niet meteen alles hoeven weten en voor het aanvoelen wat belangrijk is. Wat mij betreft ontstaat uit die combinatie van factoren de veranderenergie. Het vraagt van mij dat ik moet omgaan met mijn eigen onzekerheid over deze voor sommige mensen vage manier van organisaties veranderen. De volgende stap is: durf ik mijn eigen onzekerheid er te laten zijn en mijn ‘weten’ over wat belangrijk is, hoe vaag dan ook, in te zetten?
Ik ben begonnen door het toe te passen in 1 op 1 gesprekken en in de dagelijkse samenwerking met collega’s. Inmiddels zit Theory U in alles wat ik doe. Een belangrijke voorwaarde voor het vinden van gezamenlijkheid bij organisatievraagstukken is om mensen aan te spreken op hun menselijkheid. Veel mensen vinden het fijn als ze worden aangesproken op wie ze ten diepste zijn. Ik kan putten uit de werkvormen die ik bij de leergang Theory U heb ontvangen. Alleen al zorgvuldig inchecken en opschrijven van hetgeen ikzelf en anderen ervaren is al waardevol. Het succes van Theory U zit voor mij in de combinatie het initiatief om een verandertraject op een zorgvuldige, menselijke manier aan te pakken, anderen uitnodigen dat ook zo te doen en dan samen op plekken te komen waar je in je eentje niet komt.”
Katja: “Ik ben in 2011 in aanraking gekomen met Theory U door Clarine de Campagne (auteur van het boek Theory U in Teams), tijdens de opleiding Liberal Arts aan de Vrije Hogeschool. Later ben ik gaan samenwerken met Hans Hoogerdijk. Hoogerdijk is auteur van het boek 12 zintuigen, 13 deugden. Hans was onderdeel van mijn minor team bij de opleiding Human Resource Management (Hogeschool van Amsterdam). Hij gaf les in Theory U en we bedachten samen opdrachten voor de studenten. Wat ik zo bijzonder vond, was dat het leerproces van de student zo zichtbaar werd door de ervaringen die ze opdeden en de bewuste waarnemingen in het proces. Studenten kregen de opdracht om iets te gaan ervaren, te gaan doen, waar ze nooit voor zouden kiezen en waar ze zelfs allergie voor hadden. Ik zag dat studenten door met de U te werken in contact werden gebracht met hun werkelijke ik, maar ook met hun cynische, oordelende stemmetjes en hun kwetsbaarheid. Vanaf die tijd ben ik veel gaan lezen over Theory U en ben ik meer gaan experimenteren met de U in mijn lessen. Later ben ik Theory U gaan toepassen in de trainingen die ik heb gegeven bij de HvA Academie.”
“Je nodigt anderen uit hun wijsheid in te brengen door te zeggen dat jij het niet weet.”
Wat was jullie eerste gedachte over Theory U waardoor het zo fascineerde?
Ragini: “Ik werd geraakt door de aandacht voor alles wat er is, maar wat je niet ziet. Dat voel en ervaar ik, maar daar wordt heel vaak altijd aan voorbij gegaan. En dat er juist daarover iets bestaat, vond ik heel waardevol.”
Katja: “Mij fascineert het dat werken met Theory U zo goed werkt. Voor mij komt dat door te starten met het menselijk contact, met jezelf en met anderen. Daardoor krijg je mensen meteen mee in een verbindende energie die ten goede komt aan de opgaven waar de groep voor staat. Een mooi voorbeeld was toen ik in de corona-periode online een verkennend dialoog moest begeleiden om een situatie te verkennen. Ik vroeg mensen hun ogen dicht te doen, daardoor waren mensen veel kwetsbaarder dan ik had verwacht. Het is de kunst om mensen met elkaar kennis te laten maken op een veel zachter niveau dan waarop dat normaal gebeurt. Theory U opent een deur naar het hart en daarmee naar openheid.”
Ragini: “Ik vind het heel waardig dat je hoofd, waar veel wijsheid in zit, geëerd wordt. Alleen is de rationele kennis onvoldoende bij complexe vraagstukken waarbij niemand de oplossing weet. Dan is er nog meer nodig: toegang tot gevoel en collectieve wijsheid.”
Katja: “Werken met Theory U is voor mij veel meer een mindset. Ik doe vaak eerst een kleine oefening, zoals een groep met lego laten zien hoe de situatie van hun huidige werk is. Dan vraag ik hen: ‘Kijk eens goed: wat gebeurt er in je werk, welke sfeer is er, wat ontbreekt er, wat wil je loslaten, wat komt erbij? Ik loop zo de stappen van de U door. Ik weet dat als ik Theory U in zet, dat er iets van waarde uitkomt. Het maakt niet uit wat eruit komt, ik vertrouw erop dat de uitkomst op dat moment van waarde is. Het is een letterlijke setting creëren waarin anderen zich kunnen verbinden met zichzelf, de anderen en het vraagstuk. Als je deze laatste stap er niet aan toevoegt, komt niet het hele beeld tevoorschijn.”
Ragini: “Het is heel essentieel om ruimte creëren waarin iets kan ontstaan. En daarin is het ook nodig dat zaken die even niet lekker voelen ook benoemd kunnen worden. Het klinkt eenvoudig, om in die ruimte te komen, maar dat is het vakmanschap om daar met een groep te komen. Het is niet zomaar overal mogelijk om dit te doen, het vraagt voorwerk om een sociale setting te creëren waarin voldoende veiligheid is waarin dit mogelijk is. Soms pas ik het in het klein toe door bijvoorbeeld alleen al een check-in te doen, eigenlijk een soort minimal version van Theory U. De dominante manier van doen bij veel organisaties is juist tegengesteld hieraan: alle beschikbare tijd volproppen, meteen door naar resultaten, hoge werkdruk. Dat geeft een fictief gevoel van veiligheid om zo te werken, het beeld van de kortste weg van a naar b. Terwijl we nu te maken hebben met complexe vraagstukken en daarvoor zijn geen eenvoudige oplossingen. Het zijn vraagstukken waarbij de leider eigenlijk zou moeten zeggen: we zitten met dit vraagstuk en we weten de weg naar voren niet. Voor mij is dat pas krachtig leiderschap als een leider het lef heeft om dat te zeggen. Je nodigt dan anderen uit hun wijsheid in te brengen door te zeggen dat jij het niet weet.”
Katja: “Wat ik ook denk: verbinding met mij zelf en met de ander, dat is al een stap, laat staan met de wereld. Terwijl: als je mensen bewust maakt van anderen en de wereld en dan samen een Theory U proces doormaken, pas dan kun je bijdragen aan een betere wereld. Eigenlijk doe je dus heel veel dingen op verschillende lagen. Je nodigt mensen uit verbinding te maken met hun ‘why’: waarom doe jij de dingen die je doet, waar draag je aan bij?”
Herkennen jullie mijn dilemma in de zin dat het voor sommige mensen nogal vaag en ongrijpbaar is en zo ja, hoe gaan jullie daarmee om?
Katja: “Zeker! Ik benoem het ook vaak niet, maar ik neem de mensen mee door de U, door vragen te stellen. Het gaat eigenlijk over energieën, en dat vinden mensen ongrijpbaar, en soms ook eng. Ik geloof heel erg in embodied learning, dus als je niet alleen contact maakt met je hoofd, maar juist met je hart en je lichaam, dan gebeurt er iets anders, op energieniveau.”
Wat betekent het werken met Theory U voor jullie persoonlijke leiderschap?
Ragini: “Van mij vraagt het vooral durf, om andere stap te zetten en van de mainstream af te wijken met het risico dat dat niet wordt gewaardeerd. Het is staan voor iets en dat moet je durven. Dat vraagt vertrouwen, in mezelf, de anderen en het proces. Dan vertrouw ik op de collectieve intelligentie van de groep.”
Katja: “Voor mij is het creativiteit: omdat ik Theory U combineer met andere theorieën en methodieken, zoals design thinking. Ik zet Theory U ook in bij mijn Yin yoga-workshops die ik geef in coaching-programma’s of leiderschapstrajecten. Het vraagt mijn creativiteit om Theory U steeds anders in te zetten.”
Hoe ziet jullie de toekomst met Theory U eruit?
Ragini: “Ik wil vooral dingen uitproberen, experimenteren en toepassen. Zoveel mogelijk momenten vinden in de normale dingen die ik al doe en het er daarin verwerken. Uiteindelijk is het mijn droom om Theory U in te zetten om stellen te helpen hun liefdesrelatie te verrijken.”
Katja: “Ik ga met de inspiratie van Onderwijzen in transities, het boek met Bas van den Berg aan de slag. We gaan leersessies organiseren ten behoeve van transities in het onderwijs. Daarbij gebruiken we zijn boek en ons innovatieprogramma. Theory U is daarbij de onderliggende mindset. Bas spreekt van leersessies om te benadrukken dat het gaat om gezamenlijke transitie, van jezelf en daarmee van het onderwijs.”